Brandbrief 3 – HASA: een doodlopende weg

­­Brandbrief 3 Aan de Tweede Kamer inzake ASIELPROCEDURE

Het vluchtelingverdrag – Genève 1951 – verplicht een land om mensen die op de vlucht zijn voor oorlog, vervolging of andere vormen van geweld, de gelegenheid te geven een asielverzoek in te dienen in dat land. Vluchten is een recht.

Een groep van enkele honderden afgewezen asielzoekers die niet in Nederland mogen blijven maar ook niet terug kunnen, zoekt sinds 2012 in Amsterdam de openbaarheid: Wij Zijn Hier.

Als supporters van Wij Zijn Hier hebben wij in de afgelopen drie jaar grondige kennis opgedaan over de vluchtverhalen van deze asielzoekers en het verloop van hun asielprocedure in Nederland. Wij vragen via deze mail aandacht voor één aspect van het Nederlandse asielbeleid waardoor asielzoekers onterecht afgewezen zijn. Zij zitten klem tussen de pressie om te vertrekken, de onmogelijkheid om daadwerkelijk terug te keren en de dreiging van wat hun bij terugkeer te wachten staat. 

HASA: een doodlopende weg

Als de eerst asielaanvraag is afgewezen, is een herhaalde asielaanvraag (HASA) mogelijk, maar hierbij loopt de asielzoeker tegen verschillende obstakels aan.

• Artikel 4:6 van de algemene wet bestuursrecht zegt dat voor een nieuwe aanvraag sprake moet zijn van nieuw gebleken feiten of veranderde omstandigheden; ‘nova’. Voor vluchtelingen is het vaak alles behalve makkelijk om in de eerste procedure de benodigde bewijzen op tafel te leggen, omdat ze hun normale leven vaak hals over kop zijn ontvlucht. Als het later wel lukt om bewijzen te verkrijgen, worden deze soms niet als novum erkend, omdat ze bij het eerste interview al bestonden (maar ze waren toen niet in het bezit van de vluchteling en konden derhalve niet als bewijs worden ingebracht).
• Het vinden van nieuwe bewijzen (zoals documenten, getuigenverklaringen, of nieuwe omstandigheden) is bijna altijd zeer moeilijk. Als er documenten uit het land van herkomst nodig zijn, moeten familieleden worden opgespoord die vaak ook zijn gevlucht of niet meer leven of ergens wonen waar geen elektriciteit is. Het Rode Kruis kan helpen bij het opsporen van familieleden, maar dit kan maanden tot jaren duren en als deze organisatie inschat dat de zoektocht gevaar op kan leveren voor de familie of de medewerkers van het Rode Kruis, wordt de zoektocht stopgezet. Vaak stopt ook de betrokkene zelf met zoeken als blijkt dat mensen door hem/haar in gevaar komen, soms zelfs verdwijnen of opgesloten worden. Als er familie of bekenden zijn gevonden die bereid zijn documenten te zoeken, is het nog maar de vraag of dit lukt. Soms zijn ze blijven liggen in de ontvluchte, verwoeste huizen. Soms moeten ze bij autoriteiten worden opgevraagd, die niet meewerken. Soms moeten mensen er dagen voor reizen over slechte wegen, waar eerst ook geld voor nodig is. Een ander praktisch probleem: Somalië kent bijvoorbeeld geen bevolkingsadministratie meer sinds 1991, de bevolkingsregisters zijn toen vernietigd.
• Er moet een advocaat beschikbaar zijn. Dit is moeilijk, want asieladvocaten krijgen pas betaald nádat een zaak is gewonnen en dan nog maar zeer beperkt. Veel asieladvocaten doen er andere zaken naast om hun geld mee te verdienen en doen asielzaken als ‘hobby’ omdat zij het belangrijk vinden. Maar het komt steeds vaker voor dat advocaten zich genoodzaakt zien een garantstelling van €1250 te vragen voordat ze aan een HASA beginnen, met het oog op een mogelijk verlies van de zaak.
• Er moet geld beschikbaar zijn. Dit is bijvoorbeeld nodig voor reizen naar advocaat, Rode Kruis en ambassade, voor de garantstelling voor de advocaat, voor legeskosten, echtheidsonderzoeken, verzendkosten van documenten, voor internet om te zoeken naar informatie of contacten, voor bellen naar het thuisland. Dit geld hebben de vluchtelingen niet; zij mogen als ongedocumenteerden niet werken en krijgen ook geen uitkering in welke vorm dan ook.
• Er moet een plek zijn om aan de HASA te werken. Veel psychiaters en organisaties hebben het al gezegd: vanaf de straat kun je niet aan je toekomst werken. Je hebt rust nodig om de vaak heftige zoektocht naar bewijzen te starten. Veel mensen hebben zeer traumatische ervaringen opgedaan voor, tijdens en na hun vlucht, die weer naar boven komen bij het werken aan een HASA.

Soms lukt het asielzoekers om bij hun ambassade een nationaliteitsverklaring te verkrijgen, of documenten naar Nederland te halen of getuigenverklaringen te verkrijgen. Maar vaak worden deze dan door de IND niet geaccepteerd, omdat niet vaststaat dat deze echt zijn. Dat is het volgende probleem: hoe bewijs je dat ze echt zijn? Het is soms mogelijk een echtheidsonderzoek te laten doen, maar dit kost veel geld en ook weer tijd. Ook vraagt de IND vaak dat documenten of verklaringen door de ambassade geldig verklaard worden. Zo moet bijvoorbeeld een Eritrese persoon met een bewijs van lidmaatschap van een oppositiepartij naar de ambassade. Als hij dat al durft, en als hij überhaupt ontvangen wordt, wacht hem veelal een weigering. De ambassade doet geen zaken met onderdanen die elders asiel hebben aangevraagd en al helemaal niet met leden van de oppositie.

Minstens een kwart van de oorspronkelijke groep Wij Zijn Hier heeft met praktische en financiële ondersteuning van supporters via een HASA alsnog status weten te verkrijgen. Maar vele anderen lopen heen en weer tussen onwillige ambassades en de IND die onmogelijke eisen stelt. Daarom richten wij ons tot u, in de hoop dat u zich zult willen inzetten voor een reparatie van de onterechte afwijzingen van de vluchtelingen van Wij Zijn Hier; voor de huidige en nieuwe asielzoekers is een versoepeling van de HASA-procedures geboden. Om een concreet beeld te geven van de uitzichtloze situatie waarin veel onterecht afgewezen vluchtelingen van Wij Zijn Hier verkeren, geven wij in telegramstijl de casus van twee van hen die al heel lang de doodlopende weg van de HASA aan het bewandelen zijn.

Mahmuds verhaal (naam gefingeerd)

– Eritreeër, geboren in Ethiopië, moeder Somalische, vader Eritreeër, in 2000 hele gezin gedeporteerd naar Eritrea;

– Zijn vader vlucht door naar Libië, Mahmud en zijn moeder volgen hem, zijn moeder overlijdt tijdens die vlucht, zijn vader raakt hij kwijt tijdens de oorlogshandelingen in Libië, hij vlucht de Middellandse Zee over, komt in Nederland terecht en vraagt asiel aan. Asielverzoek afgewezen wegens ontbreken identiteitspapieren;

– HASA op basis van inmiddels verkregen document uit de Ethiopische deportatie-administratie en identiteitsdocument uit Ethiopië afgewezen omdat de IND deze papieren niet als bewijzen van zijn Eritrese nationaliteit erkent;

– Twee keer naar Eritrese ambassade geweest, teneinde met een erkenning als Eritrees onderdaan (een ‘nieuw feit’) een  HASA in te dienen: Eritrese ambassade weigert.

Mahmud mag niet in Nederland blijven, omdat zijn bewijzen van Eritrese nationaliteit niet voldoen aan de hardheidscriteria van de IND, maar kan ook niet terug naar Eritrea, omdat de ambassade tegenwerkt en hij daar bovendien als illegaal uitgereisde onderdaan groot gevaar zou lopen. Hij kan ook niet naar Ethiopië, omdat dit land hem niet als onderdaan erkent.

Hayats verhaal (naam gefingeerd)

– Ethiopiër, gevlucht vanwege zijn lidmaatschap van een oppositiepartij, asielverzoek afgewezen omdat hij geen bewijzen had van dat lidmaatschap;

– HASA ingediend op grond van inmiddels bemachtigd bewijs van dat lidmaatschap: geaccepteerd door de IND, maar aanvraag afgewezen omdat betwijfeld werd of Hayat persoonlijk gevaar loopt bij terugkeer;

– Tweede HASA ingediend op grond van inmiddels bemachtigde aanklacht van Ethiopisch Federaal Hooggerechtshof tegen hem vanwege contacten met terroristen, alsmede een oproep van de lokale politie om zich te melden wegens betrokkenheid bij oppositiebeweging: IND acht documenten mogelijk echt, maar acht afgifte ervan niet boven elke twijfel verheven en wijst aanvraag af;

– Hayat is nu bezig een echtheidsverklaring te regelen van deze documenten, maar loopt vast op de kosten: fase 1 kost € 948,32 en fase 2 kost € 2994,84.

Hayat mag niet in Nederland blijven, omdat de documentatie inzake zijn connecties met de Ethiopische oppositie niet voldoet aan de hardheidscriteria van de IND, maar hij kan ook niet terug naar Ethiopië, omdat hij daar juist vanwege die connecties groot gevaar loopt.

Wat moet er veranderen?

Conform artikel 3 EVRM, dat het terugsturen van asielzoekers die bij terugkeer naar hun land gevaar lopen, verbiedt, dienen zij status te krijgen, in plaats van dat zij eindeloos met nieuw bewijs heen en weer moeten pendelen tussen onwillige ambassades, organisaties en de IND.

• Aan asielzoekers die een HASA doen van wie de nationaliteit min of meer aannemelijk is, en waarvan aannemelijk is dat zij bij terugkeer gevaar lopen moet het voordeel van de twijfel gegund worden en asiel verleend. Dit kan bijvoorbeeld op grond van een deportatiedocument, een bewijs van lidmaatschap van een oppositiebeweging of een aanklacht tegen hen van de autoriteiten van hun land.
• Documenten die van voor de datum van de eerdere asielaanvraag dateren, maar die redelijkerwijs niet eerder ingebracht konden worden, moeten door de IND als valide documenten voor een HASA worden geaccepteerd.
• Bewijslast omtrent echtheid van documenten zou bij de IND moeten liggen, in plaats van bij de asielzoeker. Indien de IND aan de echtheid twijfelt, zou zij dit op haar kosten door een expert moeten laten bevestigen.
• De Rechtbank Den Haag heeft in 2015 vastgesteld dat teruggekeerde Somaliërs door Al Shabaab als terugkeerders herkend worden aan hun gedrag, oogopslag, kleding, accent, bezittingen, en per definitie verdacht worden van spionage en zonder proces gedood worden. De IND moet dit gevaar niet langer ontkennen en het als asielgrond erkennen.
• Detentie en mislukte pogingen vanuit de Nederlandse overheid om uitreispapieren te regelen zouden als nieuwe feiten in een HASA geaccepteerd moeten worden.
• Iedereen moet adequate opvang krijgen; een plek van waaruit aan de HASA gewerkt kan worden.
• Vluchtelingen die in het kader van hun HASA meer dan drie jaar vruchteloos heen en weer hebben moeten pendelen met hun nieuw verkregen bewijzen tussen onwillige ambassades, allerlei hulporganisaties en de IND, moeten asiel krijgen.